درس چهارم : درباره ناهمواریها چه می دانید؟
درس پنجم :‌ناهمواریها چند نوع اند ؟
درس ششم – چین خوردگیها چند نوعند؟

آیا تاكنون اصطلاح ناهمواری را شنیده اید؟ به كوهها، دشت ها، دره ها ، جلگه ها ، تپه ها و پدیده های دیگری مثل آن ها كه در روی زمین قرار گرفته اند، ناهمواری می گویند. به همه پستی ها و بلندی هایی كه در سطح زمین دیده می شوند ناهمواری می گویند.
چرا ناهمواریها را مطالعه می كنیم؟
مطالعه ی ناهمواریها یعنی چگونگی پیدایش آن ها و تحولاتی كه از گذشته تاكنون داشته اند و شكلی كه در آینده پیدا می كنند بر عهده ی «پیكره شناسان زمین» است. پیكر شناسان زمین، ناهمواریها را دسته بندی كرده و عوامل پیدایش هر یك را مشخص می كنند و مورد مطالعه قرار می دهند. آنان هم چنین به تغییرات ناهمواریها توجه می كنند. ناهمواریها همواره به شكل ثابتی نیستند. عوامل تغییر دهنده ی چهره ی زمین ،آرام آرام یا به سرعت شكل ناهمواریها را تغییر می دهند. پیكرشناسان زمین سعی می كنند با شناسایی تحولات ناهمواریها ، آینده ی آن ها را پیش بینی كنند. مطالعه ناهمواریها به ما كمك می كند تا محیط طبیعی زندگی خود را بهتر بشناسیم و از آن بهتر و عاقلانه تر بهره ببریم.

  كوهستان ها :

به شكل فوق نگاه كنید. این یك نقشه جهان نماست كه ویژه گی های طبیعی كره زمین را نشان می دهد. در راهنمای این نقشه دقت كنید. در این نقشه در روی خشكی ها كدام رنگ بیشتر دیده می شود؟ نام رشته كوههای مرتفعی را كه در روی این نقشه نوشته شده است. بخوانید.
راستی آیا هیچ گاه از خود پرسیده اید که کوه های زیبا و سر به فلک کشیده چگونه به وجود آمده اند؟ چرا بعضی از آنها بسیار بلندند در حالی که برخی دیگر ارتفاع کمتری دارند؟ آیا همه کوه ها در یک زمان به وجود آمده اند.  

  سؤالات درس 4 :
1 – ناهمواریها را تعریف كنید.

به همه پستی ها و بلندیهایی كه در سطح زمین دیده می شوند ناهمواری می گویند.  

مطالعه ناهمواریها ، یعنی چگونگی پیدایش آنها و تحولاتی كه از گذشته تاكنون داشته اند و شكلی كه در آینده پیدا می كنند برعهده پیكر شناسان زمین است. پیكرشناسان زمین، ناهمواریها را دسته بندی كرده و عوامل پیدایش هر یك را مشخص می كنند و مورد مطالعه قرار می دهند، انان هم چنین به تغییر ناهمواریها توجه می كنند و با شناسایی تحولات ناهمواریها، آینده آنها را پیش بینی می كنند.  

مطالعه ی ناهمواریها به ما كمك می كند تا محیط طبیعی زندگی خود را بهتر بشناسسیم و از آن بهتر و عاقلانه تر بهره ببریم.  

  درس پنجم :‌ناهمواریها چگونه تغییر می کنند ؟

تغییر شكل ناهمواریها :‌الف – كوهستان ها :
در نواحی كوهستان ها ، عواملی چون یخچال ها، باد ، باران، آب های جاری و تغییرات دما چهره ی كوهستان را تغییر می دهند. مواد حاصل از تخریب كوهستان ها ، به شكل تخته سنگ ها، قطعه سنگ ها، قطعه سنگ ها، پاره سنگ ها، دانه های شن و ماسه به حركت در می آیند. این مواد به وسیله آب ، باد یا فروریختن از بالا به پایین دامنه ها منتقل می شوند و در نقاط دیگری برجای می مانند.
ب : سواحل : در نواحی ساحلی . ناهمواریها با سرعت بیشتری تغییر شكل می دهند. در بسیاری از این نواحی، میزان بارندگی بیشتر از نواحی دور از دریاست. باران و آب های ناشی از آن شكل ناهمواریهای ساحلی را تغییر می دهد.
هم چنین امواج دریا به ساحل برخورد كرده و ناهمواریهای ساحلی را تخریب می كنند و مواد آن را با خود به دریا می برند. باد نیز در ساحل ، ماسه ها را جا به جا می كند و شكل ناهمواریهای ساحلی را تغییر می دهد.
در نواحی ساحلی ، طوفان های دریایی بسیار شدید رخ می دهد كه ممكن است طی چند ساعت ، ناهمواریها را فرسوده كند و چهره جدیدی به ساحل بدهد.
پ – در بیابان ها :
در بیابان ها ، تفاوت دما سبب وزش بادهای نسبتاً شدید می شود. این بادها، شن و ماسه های بیابان را جابه جا می كنند و آن ها را به صخره ها و سنگ ها می كوبند و هم چون سمباده ، سنگ ها و صخره ها را صیقل می دهند. باد ماسه های بیابان را به شكل انواع تپه های ماسه ای در جایی انباشته می كند و پیوسته با وزش خود، شكل تازه ای به آنها می دهد. هم چنین تفاوت دمای شب و روز در نواحی بیابانی زیاد است. در بیابان ها، در طول شب به علت كمبود ابر در آسمان گرمای زمین به سرعت به آسمان منتقل شده و هوا سرد می شود اما در طول روز خورشید به بیابان می تابد و آن را بسیار گرم می كند. این گرمی و سردی هوا در نواحی بیابانی پیوسته ادامه دارد و سبب تخریب سنگ ها بر اثر انبساط و انقباض می شود.  

  آیا انسان هم می تواند ناهمواریها را تغییر دهد؟

انسان با استفاده از ماشین آلات سنگین راه سازی و ساختمانی و بهره گیری از مواد منفجره، ناهمواریها از بین می برد و ناهمواریهای تازه ای می سازد.
تغییردادن ناهمواریها توسط انسان با هدف بهره برداری از منابع سطحی یا زیرزمینی انجام می شود، استخراج زغال سنگ ، نفت ، نمك و سنگ های معدنی ارزشمند (سنگ آهن، مس و مانند آن ها) سبب تغییر شكل ظاهری زمین می شود. احداث تونل و جاده در نواحی پست و بلند نیز نیازمند تخریب نواحی مرتفع و پركردن نواحی پست است. انسان برای احداث شهرها هم باید زمین ها را هموار كند واین امر، از راه تغییر شكل ناهمواریها میسر می شود. بطور كلی ، انسان با نیروی اندیشه ی خود و با استفاده از ابزارهای گوناگون، سطح زمین را در دراز مدت و كوتاه مدت تغییر می دهد.
تغییر دادن مسیر رودها، ایجاد نهرهای جدید، احداث سد بر روی رودها، ساختن دیوارهای ساحلی برای مقابله با امواج دریا و حتی ساختن جزایر یا از یغ بردن آن ها از جمله ی دیگراقدامات انسان است كه باعث تغییراتی در شكل ظاهری زمین می شود.  

در نواحی كوهستانی، عواملی چون یخچال ها، باد، باران، آب های جاری و تغییرات دما چهره ی كوهستان ها را تغییر می دهند.  

در نواحی ساحلی – زیرا در بسیاری از این نواحی، میزان بارندگی بیشتر از نواحی دور از دریاست. باران آب های ناشی از آن، شكل ناهمواریهای ساحلی را تغییر می دهد . همچنین امواج دریا به ساحل برخورد می كنند و ناهمواریهای ساحلی را تخریب كرده و مواد آن را با خود به دریا می برند. باد نیز در ساحل ماسه ها را جابه جا می كند و شكل ناهمواریهای ساحلی را تغییر می دهد. در نواحی ساحلی طوفان های دریایی بسیار قوی رخ می دهد كه ممكن است طی چند ساعت ناهمواریها را فرسوده كند و چهره جدیدی به ساحل بدهد.  

بهره برداری از منابع سطحی یا زیر زمینی  

  درس ششم – چین خوردگیها چند نوع اند؟

رودها مواد تشكیل دهنده سطح زمین را تخریب می كنند و آن ها را با خود حمل كرده و در نهایت به دریاها و اقیانوس ها می برند. این مواد كه به آنها رسوب می گویند. در دریا ته نشین می شوند. به این عمل رسوب گذاری گفته می شود. در عمل تخریب ناهمواریهای سطح زمین «حمل مواد حاصل از آن» و در بر جای گذاشتن آنها در مناطق دیگر فرسایش نام دارد. البته فرسایش تنها توسط آب انجام نمی شود و عواملی چون باد، امواج دریا و یخچال ها فرسایش ایجاد می كند و چهره زمین را تغییر می دهند. بر اثر برجای ماندن مواد رسوبی در دریاها ، لایه های رسوبی طی میلیون ها سال بر روی یكدیگر انباشته می شوند. ممكن است حركات زمین بعدها، آرام آرام لایه های رسوبی را خمیده كند و به طرف بالا حركت دهد. بعد از گذشت مدت زمانی بسیار زیاد، لایه های رسوبی خمیر شده از دریاها سردر می آورند و به شكل چین خوردگیها در سطح زمین ظاهر می شوند چین خوردگی های هیمالیا ، زاگرس و البرز به همین ترتیب بوجود آمده اند. فشاری كه به لایه های رسوبی وارد می شود ممكن است از جهات مختلفی باشد.
به خمیدگی یا چین خوردگی به سمت بالا تاقدیس و به خمیدگی یا چین خوردگی به سمت پائین ناودیس می گویند.
اگر از پهلو به چین خوردگیها نگاه كنیم، آن ها را مانند شكل 8 می بینیم ، چین خوردگی ها همواره به شكل اولیه خود نمی مانند. باران و برف، باد ، یخ و تغییر دما (شكل 8 ص 31) سبب تخریب آنها می شود مواد حاصل از تخریب چین خوردگیها (كوه ها ) به دریاها و اقیانوس ها حمل و در آن جا ته نشین می شوند و این چرخه ، ادامه پیدا می كند اما نه در مدتی كوتاه ، بلكه طی میلیون ها سال ، شناسایی شكل اولیه ی چین خوردگی دشوار است.  

رودها مواد تشكیل دهنده ی سطح زمین را تخریب می كنند و آنها را با خود حمل كرده و در نهایت به دریاها و اقیانوس ها می برند به این مواد كه به آنها رسوب می گویند، در ته دریا ته نشین می شوند به این عمل رسوب گذاری گفته می شود.  

عمل تخریب ناهمواریهای سطح زمین، حمل مواد حاصل از آن و بر جای گذاشتن آنها در مناطق دیگر فرسایش نام دارد.